Από:Γιώργος Γκόντζος([email protected])— Μηνύματα της τραγωδίας ΑΝΤΙΓΟΝΗ ,και σημεία που χρήζουν μιας διαφορετικής προσέγγισης από ορισμένες εκδοχές, περιέχει κείμενο του Κώστα Μπαλατσού , (Υποψήφιος Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης) το οποία διαβάστηκε-από τον δημοσιογράφο- στην εκπομπή “ό,τι πεις εσύ” (Γιώργος Γκόντζος),στο δημοτικό ραδιόφωνο Ιωαννίνων (Ηχητικό ΕΔΩ)
Το κείμενο του Κώστα Μπαλατσού είναι το ακόλουθο:
“Μήνυμα κατά της εξουσίας”, λένε, θέλησε να περάσει ο Σκιαδαρέσης. Ο Κρέων και η Αντιγόνη είναι η διαχρονική πάλη μεταξύ ατόμου και κράτους, λένε κάποιοι άλλοι, περισπούδαστοι και εγγράμματοι. Πέραν του ότι όσοι ασχολούνται με το θέατρο και δη τη τραγωδία θα έπρεπε πριν ανεβάσουν παραστάσεις να έχουν τουλάχιστον μια στοιχειώδη εποπτεία του έργου.
Σημείο πρώτο: Η τραγωδία Αντιγόνη δεν παρουσιάζει το άτομο που μάχεται κατά της εξουσίας. Όσο και αν φανεί περίεργο σε ορισμένους το έργο του Σοφοκλή αντλεί στοιχεία από την εποχή του. Για παράδειγμα, ο νόμος του Κρέοντα να μείνει άταφος ο Πολυνείκης, αντιστοιχεί μάλλον σε έναν αθηναϊκό νόμο που απαγόρευε το κάψιμο ή τη ταφή των προδοτών σε αττικό έδαφος, αναδεικνύοντας το κοινωνικό συγκείμενο της εποχής και τις ενδεχόμενες έριδες που πιθανόν να προκάλεσε αυτός ο νόμος στο αθηναϊκό σώμα. Παρατηρώντας την διαπάλη Κρέοντα – Αντιγόνης, ο αθηναϊκός δήμος θα αισθάνθηκε μια εγγύτητα, κάτι που ακουμπά τόσο τον καθένα ξεχωριστά όσο και την πόλη του συνολικά. Η ένταση του έργου δεν εντοπίζεται στον ανταγωνισμό μεταξύ θρησκείας και κράτους, καθώς αμφότεροι πρωταγωνιστές ανατρέχουν στους Θεούς για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους, ο Κρέων στους Θεούς της πόλης και η Αντιγόνη στους οικογενειακούς Θεούς, τον Δία Έρκειο και τον Δία Ξύναιμο· ούτε φυσικά είναι μεταξύ ατόμου και κράτους, όπως λατρεύουν να υποστηρίζουν οι σύγχρονοί μας, μιας και η Αντιγόνη δεν μάχεται για τα ατομικά της δικαιώματα αλλά για τις οικογενειακές και θρησκευτικές της υποχρεώσεις -μια λέξη όχι και τόσο αρεστή στο “προοδευτικό” κοινό που την αποθεώνει-, μια από τις οποίες προέβλεπε τη ταφή του νεκρού αδελφού της. Το τραγικό στοιχείο, επομένως, δεν βρίσκεται στη διαχρονική πάλη ατόμου – εξουσίας, αλλά εντοπίζεται σε δύο ξεχωριστούς ρόλους, ισάξια σημαντικούς και αρεστούς στους Θεούς, όπου η ακραία εκδήλωσή τους οδηγεί αμφότερους ήρωες στην καταστροφή: από τη μία οι νόμοι του κράτους πρέπει να τηρούνται απαρέγκλιτα, ειδάλλως διολισθαίνουμε σε μια κατάσταση αναρχίας, ενώ από την άλλη οι οικογενειακές υποχρεώσεις, τα νόμιμα όπως θα πει η Αντιγόνη, επιβάλλονται από τους Θεούς και οφείλουν να τα τηρούν οι θνητοί.
Σημείο δεύτερο: Στα δικά μου μάτια τουλάχιστον είναι αρκετά υποκριτικό, άνθρωποι που δημιουργούν δικαιώματα ex nihilo, αψηφούν δεσμεύσεις και υποχρεώσεις, ενώ ταυτόχρονα χλευάζουν το θρησκευτικό αίσθημα, να γοητεύονται από μια ηρωίδα, η οποία στο έργο έδωσε τη ζωή της για αυτές ακριβώς τις υποχρεώσεις και το θρησκευτικό αίσθημα, αψηφώντας τους νόμους της πόλης. Φαντάζομαι, αν οι σύγχρονοί μας έβλεπαν κάποιον άνθρωπο τόσο προσκολλημένο στις οικογενειακές υποχρεώσεις και τη θρησκεία, στην καλύτερη να τον χαρακτήριζαν με πλειάδα κοσμητικών επιθέτων, όχι και τόσο τιμητικών.
Σημείο τρίτο: Πιθανολογώ ότι το πρότυπο του Σοφοκλή βρίσκεται στα λόγια του χορού στους στίχους 367-373, όπου βλέπουμε την εναρμόνιση της παραπάνω φαινομενικής αντίθεσης:
{..}Νόμους παρείρων χθονὸς
θεῶν τ’ ἔνορκον δίκαν
ὑψίπολις· ἄπολις ὅτῳ τὸ μὴ καλὸν
ξύνεστι τόλμας χάριν.
Μήτ’ ἐμοὶ παρέστιος
γένοιτο μήτ’ ἴσον φρονῶν
ὃς τάρ’ ἔρδοι.{..}
{..}μα όποιος τους νόμους τιμά
της χώρας του και την ορκόδετη
των θεών δίκη, δοξάζει την πόλη του,
κι είναι χαμός της εκείνος, που
ξεδρομίζει απ᾽ την ίσια τη στράτα
χάρη στο θράσος του.{..}