Από:Γιώργος Γκόντζος([email protected])—Μικρό αφιέρωμα στο ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ (Αντί σχολίου για επίκαιρες συζητήσεις.Γιώργος Γκόντζος)
Περιεχόμενα: 1))Στοιχεία για Θεατρική Παράσταση.2)Κείμενα του Μίκη Θεοδωράκη.3) Το τραγούδι «ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ» Από το «ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ» στο Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου τον Απρίλιο του 1962 σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη.Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Απαγγέλλει η Αλέκα Παϊζη τους στίχους:
{..} Μα εκείνοι αφήνουνε βουνά, διαβαίνουνε ποτάμια.Ένας τον άλλο ψάχνουνε για ν’ αλληλοσφαγούνε.Κι εκεί στο πιο ψηλό βουνό, στην πιο ψηλή ραχούλασιμά κοντά πλαγιάζουνε κι όνειρο ίδιο βλέπουν.Στης μάνας τρέχουνε κι οι δυο το νεκρικό κρεβάτι.Μαζί τα χέρια δίνουνε της κλείνουνε τα μάτια{..}-
Η ηχογράφηση αυτή περιέχεται στην κασετίνα με 10 δίσκους «με σπάνιες και ανέκδοτες ηχογραφήσεις» έργων του Μίκη Θεοδωράκη.Η φωτογραφία στο βίντεο είναι από την πρώτη κυκλοφορία του δίσκου 33 στροφών (Προσωπική δισκοθήκη)
Στις 15 Οκτωβρίου 1962, έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Καλουτά της οδού Πατησίων το θεατρικό έργο «Το Τραγούδι του νεκρού αδελφού».Το έργο παρουσιάστηκε από το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη σε σκηνοθεσία Πέλου Κατσέλη, σκηνικά-κοστούμια Νίκου Νικολάου και χορογραφίες από την Ζουζού Νικολούδη.
Οι στίχοι, η μουσική και η ενορχήστρωση ήταν του Μίκη Θεοδωράκη
ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΝΗ)
ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ ανέβηκε για πρώτη φορά από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΪΚΟ ΘΕΑΤΡΟ του ΜΑΝΟΥ ΚΑΤΡΑΚΗ στις 15 Οκτωβρίου του 1962 στο ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΛΟΥΤΑ στηνΑΘΗΝΑ
Με σκηνοθεσία του ΠΕΛΟΥ ΚΑΤΣΕΛΗ Σκηνικά και κοστούμια του ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ και χορογραφίες από την ΖΟΥΖΟΥ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗ
ΠΡΩΤΟΙ ΔΙΔΑΞΑΝΤΕΣ—-ΠΡΩΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ –(Παπαμερκουρίου)
ΜΑΝΑ: ΛΟΥΛΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ
ΠΑΥΛΟΣ, γιος της, 20 ετών (αριστερός) Ν. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΝΔΡΕΑΣ, γιος της, 25-30 ετών, (δεξιός) ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΠΑΣ
ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ– (Στεφάνου)
ΠΑΤΕΡΑΣ ΘΟΔΩΡΟΣ ΚΑΜΕΝΙΔΗΣ
ΜΑΝΑ ,ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ
ΙΣΜΗΝΗ, κόρη τους, 18 ετών ΒΕΡΑ ΖΑΒΙΤΣΙΑΝΟΥ
ΠΕΡΙΚΛΗΣ, γιος τους, (δεξιός) ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΕΛΛΟΣ
ΤΡΙΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ–ΜΑΝΑ,ΜΠΕΤΤΥ ΑΡΒΑΝΙΤΟΥ
ΝΙΚΟΛΙΟΣ, 20-25 ετών, (αριστερός) ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΤΣΑΡΑΣ
ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ–Κος ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΟΠΗ, κόρη του ΖΩΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΑΚΗΣ, αρχηγός των Δεξιών ΘΟΔΩΡΟΣ ΕΞΑΡΧΟΣ
ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ, που σκότωσαν το παιδί της ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΠΕΜΠΕΔΕΛΗ
ΕΝΑΣ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ μαζί με τούς άνδρες του ΝΙΚΟΣ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
ΕΝΑΣ ΤΥΦΛΟΣ ΜΑΝΟΣ ΚΑΤΡΑΚΗΣ
ΤΑΣΙΑ, κόρη του, 16 ετών ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΟΥ
ΧΑΡΟΣ, με άσπρο κοστούμι και παπιγιόν ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΟΡΓΙΟΣ
ΓΡΗΓΟΡΗΣ, αρχηγός των ανταρτών με τούς άνδρες του Κ. ΧΡΕΛΙΑΣ
ΛΑΪΚΟΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΗΣ ΓΡ. ΜΠΙΘΙΚΩΤΣΗΣ ΛΑΙΚΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ Κ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΚΗΣ ΚΑΡΝΕΖΗΣ (Μπουζούκι)ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΛΕΣΣΑΣ (Κιθάρα)
ΛΑΪΚΟΙ ΧΟΡΕΥΤΕΣ Δ. ΑΠΥΡΑΝΘΙΤΗΣ, Α. ΜΙΧΑΣ, Ζ. ΣΟΚΟΡΕΛΛΗΣ
ΟΜΑΔΑ ΠΑΝΤΟΜΙΜΑΣ (Μάνα και δύο αδέλφια)ΖΟΥΖΟΥ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗ (ΛΥΔΙΑ ΓΡΑΒΑΝΗ)Κ. ΦΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ Κ. ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣ
Το εμβληματικό μουσικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί ,όπως αναφέρει ο συνθέτης (ΜΑΧΟΜΕΝΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ -Μίκης Θεοδωράκης-Πρόλογος Γιάννη Ρίτσου.Έκδοση ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ 1982), «ένα βήμα για την αναζήτηση μιας οργανικής σύζευξης μύθου, λόγου και μουσικής.Φέρνει στην επιφάνεια μια από τις πιο οδυνηρές μνήμες του λαού μας.Τον εμφύλιο.»————————————————————————-
Σε επιστολή με την προσφώνηση «Αγαπητέ θεατή», τον Νοέμβριο του 1962(Πηγή: ΔΙΤΟΜΟ ΕΡΓΟ-ΤΟ ΧΡΕΟΣ-ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ) ο συνθέτης σημειώνει μεταξύ άλλων: «Δεν είπα ψέματα,ούτε προσπάθησα να ξεγελάσω κανένα.Πήρα την πεμπτουσία , τους αρμούς της ζωής που ζήσαμε.Έδειξα το πρόσωπο της ιστορίας που πλάσαμε και που όλοι μας λίγο πολύ είμαστε υπεύθυνοι , δίχως ψιμμύθια και εξωραϊσμούς.Γιατί στο βάθος πιστεύω στην ίδια την ζωή.
Έχω εμπιστοσύνη απέραντη .Γνωρίζω πως είμαι μαζί της .Πως την υπηρετώ.Κι ακόμα πιστεύω πως η ζωή δίνει την νίκη σ’ αυτούς που την υπηρετούν και την πιστεύουν.Που γίνονται συνειδητά της όργανα.Είτε είναι άτομα .Είτε είναι κόμματα .Είτε είναι λαοί.Μην τρομάζετε πολύ με τις αλήθειες του «Νεκρού Αδελφού» γιατί προδίνεστε.Σε τελευταία ανάλυση ανήκετε σ’ένα λαό συγκεκριμένο και αυτόν υπηρετείτε.Γι’ αυτόν κάνετε θυσίες.Όλα τα άλλα είναι τα «μέσα» ,ιδέες και κοσμοθεωρίες.Και βέβαια δεν ξεχνώ πως δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή υπηρεσία προς τον λαό αν δεν είσαι αγνός σαν την ιδέα,μεστός σαν την ανθρωπιά,δυνατός σαν την τετράγωνη σκέψη.Σε σένα αγαπητέ αναγνώστη και θεατή και ακροατή , φίλε ή εχθρέ, συμπατριώτη , προσφέρω δίχως διάκριση αυτό το έργο που αγαπώ και πιστεύω».————————————————————————
Σε «Αφιέρωμα στην Ελληνική Νεολαία 15 Οκτωβρίου 1962 , ημέρα πρεμιέρας του «Νεκρού Αδελφού», αναφέρει:«{…}Ο εμφύλιος πόλεμος –ανεξάρτητα από την ορθότητα των ιδεών και την ιστορική αναγκαιότητα που μπορούν να τον γεννήσουν –είναι ένα παραστράτημα, ένα ολίσθημα, μια πράξη «παρά φύσιν»,έξω και ενάντια στην συνείδηση της ζωής.Αυτή την συνείδηση είναι η μάνα που την εκφράζει.Τα παιδιά της γίνονται όργανα του επίκαιρου, του επεισοδιακού, του εκτός της βαθιάς ουσίας της ζωής{..}…{..}Από το βασικό τραγούδι «Το ‘Όνειρο», βγήκαν τα πρόσωπα με τα ονόματά τους , την κοινωνική τους σειρά , τις ιδέες τα πάθη ,τις αντιθέσεις τους.Μπήκαν σε δράση ,μίλησαν ,συγκρούστηκαν και ξαφνικά μπήκαν σε άλλο τραγούδι, απ’όπου ξαναβγήκαν για να ξαναμιλήσουν,να ξανασυγκρουστούν και να μπουν ξανά σε άλλο τραγούδι. Να ξαναγίνουν άλλο τραγούδι.Εκεί συναντούν πρόσωπα με νέα ονόματα ,πάθη , συγκρούσεις, σύμφωνα με τον καμβά του μύθου.Έτσι το τραγούδι παίρνει όχι μονάχα συμβολικό ,αλλά και οργανικό χαρακτήρα.Στην ουσία είναι ένας σύγχρονος χορός, δηλαδή ο λαός μας , ήρωας και θεατής των ίδιων των παθών του..{..}»——————————————————————— Σε συνέντευξή του στην «ΑΥΓΗ»,Αθήνα 14 Φεβρουαρίου 1963 ,αναδεικνύονται μέσα από τις δηλώσεις του συνθέτη καταστάσεις και απόψεις για το έργο του και από τον χώρο της αριστεράς:«{..}Τι ήταν ο «Νεκρός Αδελφός» «πολιτικά»;Εκτός που είχε τιμηθεί με το παράσημο της λογοκρισίας-όπως είναι γνωστό επί ένα χρόνο η λογοκρισία είχε απαγορέψει την κυκλοφορία των τραγουδιών του και στο τέλος υπεχώρησε μπροστά στις επιθέσεις του αθηναϊκού τύπου- ο «Νεκρός Αδελφός» είχε πρώτος το θάρρος να βάλει το χέρι του «επί τον τύπον των ήλων»: Το θέμα του εμφύλιου πολέμου, το θέμα της αγριότητας του γερμανικού φασισμού, το θέμα της συμφιλίωσης του λαού…{..}…{..} Ποιος έχει συμφέρον να σβηστεί από τις μνήμες μας η θυσία του Παύλου Παπαμερκουρίου που είναι ο ήρωας στο έργο μου;Οι θυσίες όλων των Παπαμερκουρίου, οι ομαδικές εκτελέσεις των Γερμανών και τα ομαδικά βασανιστήρια στα Μακρονήσια;{..}…{..} Να τι περιμένω από τους φίλους μου της Αριστεράς.Να πιαστούν απ’ αυτή την αιχμή που άνοιξε «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» και τονίζοντας όσα λογής σφάλματα ,αδυναμίες και ατυχήματα έβλεπαν να προχωρήσουν μεγαλόψυχα και δυναμικά σ’ αυτό το διπλό δρόμο που άνοιξε μπροστά τους.Στη δημιουργική καλλιτεχνική διεύρυνση , βάθυνση που μας δίνουν τα λαϊκά τραγούδια , οι λαϊκοί μας χοροί , με μια λέξη ο λαϊκός μας πολιτισμός και στη δυναμική αξιοποίηση της σύγχρονης ελληνικής μυθολογίας με τους υπέροχους ήρωές της ,τα θαυμάσιά της σύμβολα, τα ιδανικά της και τους αγώνες που δεν σταμάτησαν.
Όμως αντί γι’ αυτό τι συνέβη; Από την άποψη του τύπου. Η «Αυγή» καθυστέρησε είκοσι μέρες την κριτική της.Και όχι μόνο αυτό.Είχε γίνει γνωστό πως δεν θα έγραφε κριτική.Τέλος έγραψε ύστερα από προσωπικό μου διάβημα.Η «Επιθεώρηση Τέχνης» ,περιοδικό καθαρά καλλιτεχνικό ,φιλολογικό , α γ ν ό η σ ε το έργο μου.Οι «Δρόμοι της Ειρήνης» που είχαν προγραμματίσει ως και εξώφυλλο με τους πρωταγωνιστές του «Νεκρού Αδελφού» αποφάσισαν και αυτοί να με α γ ν ο ή σ ο υ ν.Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση τι έπρεπε να σκεφτώ; Ότι η τέτοια κατάσταση ήταν αποτέλεσμα προσωπικών εκτιμήσεων;Ή πως ήταν καρπός μιας «υπεύθυνης στάσης»;Και ποια θα μπορούσε να είναι αυτή η θέση ;Η κατάσταση για μένα ήταν κρίσιμη.Ενώ η δεξιά με πολεμούσε ανοιχτά και κρυφά σ’όλα τα μέτωπα,γιατί έβρισκε πως το έργο μου ερχόταν σε αντίθεση με τα πολιτικά της συμφέροντα και τις αρχές της, ο τύπος της Αριστεράς ,με την τέτοια στάση του χτυπούσε επίσης το ίδιο έργο με τον ίδιο και χειρότερο τρόπο, γιατί από την πολιτική της αγνόησης λείπει επίσης το στοιχείο της υπεύθυνης αντιμετώπισης…{..}…{..} Είδατε πως είπα «επεμβαίνει» και όχι κριτικάρει.Γιατί η κρίση ,οσοδήποτε δυσμενής και αν είναι και σε οιονδήποτε τόνο και αν γίνεται θα πρέπει όχι μόνο να επιτρέπεται αλλά και να επιβάλλεται σαν ένα θεμελιακό στοιχείο για την ομαλή λειτουργία της δημιουργίας.Όμως η πολιτική πράξη που στην περίπτωση του «Νεκρού Αδελφού» πήρε την μορφή της προγραφής σ’ένα ή δύο ή τέσσερα περιοδικά και αύριο πιθανόν σε δέκα θέατρα ή δέκα αίθουσες συναυλιών,αυτό για μένα σαν υπεύθυνο δημιουργό, ελεύθερο πολίτη και συνειδητό αγωνιστή είναι με μια λέξη απαράδεκτο..{..}»