Θ.Ιωαννίδου:(Ομιλία στην εκδήλωση για την Γενοκτονία των Ποντίων): Καμία οικονομική υποδούλωση δεν είναι χειρότερη από την υποδούλωση του νου και της ψυχής μας.

Από :Γιώργος Γκόντζος([email protected])– Η ομιλία της Θεοδώρας Ιωαννίδου στην εκδήλωση για την Γενοκτονία των Ποντίων που διοργάνωσαν στο Πνευματικό Κέντρο Ανατολής Ιωαννίνων  η Αδελφότητα Ποντίων και Μικρασιατών Ηπείρου και ο Σύλλογος Ποντίων Φοιτητών

Αγαπητοί φίλοι, ευχαριστώ την αδελφότητα Ποντίων και Μικρασιατών Ηπείρου  για την πρόσκληση. Ευχαριστώ και τον κύριο Γιώργο Γκόντζο για την παρουσία του, αλλά και την ευρύτερη στήριξή του στην παρεξηγημένη και συχνά λοιδορούμενη έννοια του πατριωτισμού .

Είμαι πολύ συγκινημένη που βρίσκομαι εδώ για λόγους που θα σας αναφέρω αμέσως:

Το πρώην χωριό σας  και τώρα προάστιο των Ιωαννίνων το γνώρισα πριν 6 χρόνια περίπου όταν στο ΚΜΣ βρέθηκα μπροστά σε μια μαρτυρία κατοίκου της Ανατολής , του Λάμπρου Μαυρίδη από το Τεπέκιοϊ της Πουλατζάκης. Διηγόταν τα δεινά του χωριού αυτού από τον αιμοσταγή Τοπάλ Οσμάν. Όσα κατέθεσε ήταν συγκλονιστικά και μέρος τους περιέλαβα στο βιβλίο μου με τίτλο ΟΣΟΙ ΔΕΝ ΓΕΛΑΣΑΝ ΠΟΤΕ . Πέρασαν μερικά χρόνια από την έκδοσή του και σκέφτηκα πως ενώ πολλοί έχουν μιλήσει για τους μητροπολίτες του Πόντου, τον Χρύσανθο , τον Γερμανό Καραβαγγέλη κ.λ.π. δεν υπάρχουν πληροφορίες για τους απλούς παπάδες. Άρχισα να συγκεντρώνω  τότε  στοιχεία γι αυτούς και έφθασα και πάλι στην Ανατολή και στον ΠαπαΓιώργη Εμμανουηλίδη από το Γενιγέρ Βιθυνίας  που ήταν από τους πρώτους οικιστές της Ανατολής. Παράλληλα ήρθα σε επαφή με την Πάφρα του Πόντου που σχετίζεται με την  Μπάφρα Ιωαννίνων .Η Πάφρα είναι η πιο δοκιμασμένη ελληνική γωνιά της γης. Την περιοχή που το 1914 είχε 57.000 κατοίκους από τους όποιους επέζησαν μόνο 9.286, δηλαδή από τους χίλιους χάθηκαν οι 840.Tέλος, θα αναφέρω πως ο θάνατος με απαγχονισμό  του πολιούχου των Ιωαννίνων αγίου Γεωργίου είναι όμοιος με δεκάδων ποντίων Νεομαρτύρων που μερικές δεκαετίες αργότερα έχασαν τη ζωή τους, επειδή κι αυτοί αρνήθηκαν να εξισλαμισθούν.

Ο Πόντος έχει έκταση περίπου όση η μισή σημερινή Ελλάδα.  Οι αριθμοί που ακολουθούν  είναι κατά προσέγγιση .Ο πληθυσμός του  ήταν  1.750.000  από τους οποίους  Έλληνες ορθόδοξοι ήταν οι 700.000, Μωαμεθανοί  1.000.000 και 60.000 ήταν οι Αρμένιοι ,οι καθολικοί και οι διαμαρτυρόμενοι. Επαναλαμβάνω κατά προσέγγιση ,γι αυτό και το άθροισμα δεν βγαίνει ακριβώς.

Στο 1.000.000 των Μωαμεθανών περιλαμβάνονται οι από 43 – 63000 κρυπτοχριστιανοί όπως και οι 190.000  εξισλαμισμένοι με ελληνική συνείδηση  που έγιναν Μωαμεθανοί λόγω των φοβερών διωγμών του 16^ου και 17^ου αιώνα  ,που αρκούσε  να ακουστεί παιδί να μιλάει ελληνικά για να κόψουν τη γλώσσα των γονιών του. 400.000 ήταν Τούρκοι και Τάταροι και οι υπόλοιποι ήταν   Κόλχοι οι Κιρκάσιοι , οι Λαζοί , Κουρδοι  κ.λ.π.

Στον Πόντο υπήρχαν 76.000 μαθητές , σε 1000 σχολεία. Ακόμη  ήταν 1500 κληρικοί στις περίπου 1100 εκκλησίες. Αυτός ο αριθμός βέβαια δεν αντιπροσωπεύει την κατάσταση  πριν το διάταγμα Χάτι Χουμαγιούν του 1856, που η Ρωσία ανέλαβε την προστασία των χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και χτίστηκαν τα επόμενα  30 χρόνια εκατοντάδες εκκλησίες και σχολεία.  Οι πόλεις γνώριζαν μεγάλη ακμή λόγω των εμπορικών ασχολιών της ομογένειας. Τα χριστιανικά χωριά ήταν νοικοκυρεμένα και είχαν καλό επίπεδο ζωής κυρίως λόγω των εμβασμάτων από τους ξενιτεμένους των οικογενειών στην τσαρική  Ρωσία και αλλού. Λόγω της πτώσης της θερμοκρασίας και του χιονιού στα ποντιακά ορεινά οι δυνατότητες βιοπορισμού ήταν περιορισμένες.

Συνηθίζουμε να τοποθετούμε την περίοδο τη Γενοκτονίας από το 1914 ως το 1923 .Αυτά τα 9 χρόνια οι διώξεις εντάθηκαν, αλλά είχαν αρχίσει νωρίτερα και οφείλουμε να το τονίσουμε. Οι εδαφικές απώλειες  της Οθωμανικής αυτοκρατορίας εξ αιτίας των   βαλκανικών πολέμων είχε ως αποτέλεσμα πλήθος μουσουλμάνων προσφύγων να φθάνει στη Μ.Ασία και στον δυτικό Πόντο. Εσκεμμένα και δόλια οι αρχές παρέκαμπταν τα μουσουλμανικά χωριά και τους τοποθετούσαν στα χριστιανικά με προφανή στόχο την οικονομική και πολιτισμική αποδυνάμωση των ομογενών. Τότε έγιναν πολλές αντιπαραθέσεις και άρχισαν να σημειώνονται συγκρούσεις και θάνατοι. Να σημειωθεί μάλιστα πως ενώ η Τουρκία μπήκε στο πλευρό της Γερμανίας στον Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΌΛΕΜΟ τον Νοέμβριο του 1914 , οι σφαγές στην Φώκαια και τις γύρω περιοχές έγιναν τον Ιούνιο του 1914.Είχαν τέτοια έκταση που σε κρεοπωλεία της υπήρχε επιγραφή που έλεγε: πωλείται χριστιανικό κρέας! Ακόμη πως και μετά τη συνθήκη της Λωζάνης  οι Τούρκοι συνέχισαν να δολοφονούν και έτσι χάθηκαν χιλιάδες χριστιανοί παρά τα συμφωνηθέντα.

Η ανάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους  το 1908 αρχικά γέμισε ενθουσιασμό τις εθνότητες της Τουρκίας.Στη συνέχεια το σχέδιο που καταστρώθηκε στις σκοτεινές γωνιές της Θεσσαλονίκης και συντόνιζε η παραστρατιωτική οργάνωση Τεσκιλάτι Μαχσουσά μπήκε σε εφαρμογή .Από το 1913 οι Νεότουρκοι κήρυξαν δικτατορία. Ο ρόλος των διαχρονικά ανθελλήνων Γερμανών ήταν καταλυτικός. Όχι μόνο ο αρχιστράτηγος των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων , ο Λήμαν φον Σάντερς,,αλλά και πλήθος Γερμανοί αξιωματούχοι κατεύθυναν τους Τούρκους στην εξόντωση των Ελλήνων των Ασσυρίων και των Αρμενίων. Είχαν ως σκοπό να διευρύνουν την επικράτειά τους ανταγωνιζόμενοι τις άλλες μεγάλες δυνάμεις  με όχημα την οθωμανική αυτοκρατορία. Ακόμη σκόπευαν και στην αρπαγή αρχαιολογικών θησαυρών.Ενδεικτικό είναι πως στα πλαίσια κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Κων/πολης- Βαγδάτης σε συγκεκριμένα σημεία οδήγησαν ελικοειδώς τις γραμμές αν και οι εκτάσεις ήταν  πεδινές.  για να περιληφθεί η Πέργαμος στη δικαιοδοσία τους και να γεμίσει το μουσείο του Βερολίνου με τα αποκτήματα . Είχε συμφωνηθεί με τους Τουρκους πως αριστερά και δεξιά των γραμμών ό,τι υπήρχε σε βάθος κάποιων χιλιομέτρων θα ανήκε στους Γερμανούς. Τη νεοτουρκικη περίοδο, έγινε υποχρεωτική η στράτευση όλων των εθνοτήτων ,που μπορούσε όμως να εξαγοραστεί. Οι  ηλικίες που δεν ήταν στρατευσιμες όμως  στελέχωσαν από το 1914 τα ΑΜΕΛΕ ΤΑΜΠΟΥΡΟΥ  που σκοπό είχαν, εκτός από έργα υποδομής στη χώρα με απλήρωτη εργασία ,τον αποδεκατισμό των ομογενών. Δουλευαν συχνά επι 18 συνεχόμενες ώρες ,σε άθλιες συνθήκες χωρίς τροφή ,σκεπάσματα και περίθαλψη σε θανατηφόρες καιρικές συνθήκες. Σε εργοδηγό στα Άργανα Μαντέν δόθηκε η εξής εντολή από στρατιωτικό διοικητή :

«Μαθαίνουμε πως όταν βρέχει οι προδότες Ρωμιοί δεν βγαίνουν για δουλειά. Επειδή στοιχίζουν στο δημόσιο ταμείο  960 γρ σταριού και επειδή δεν μπορούμε να πετύχουμε το σκοπό μας απαγορεύεται να  τους αφήνετε μέσα ,αλλά  να τους βγάζετε να δουλεύουν και σε βροχή και σε χιόνι χωρίς εξαίρεση».

Στην Άγκυρα από 3000 πέθαναν οι 2300. Τα καταναγκαστικά έργα στα ΑΜΕΛΕ ΤΑΜΠΟΥΡΟΥ αποτέλεσαν μέρος της λεγόμενης λευκής σφαγής που οι Τούρκοι με γερμανική καθοδήγηση πάντα, εξαπέλυσαν κατά των Ελλήνων, μετά την σφαγή  των Αρμενίων και των Ασσυρίων το 1915 που προκάλεσαν έντονη   διεθνή  κατακραυγή  εναντίον τους.

Χαρακτηριστικό είναι αυτό που σύστησε με απόρρητη επιστολή  ο Λίμαν φον Σάντερς  σε Τούρκους αξιωματούχους: : «Αυτό που θέλετε να πετύχετε με τις σφαγές ,δηλαδή να τους εξοντώσετε, μπορείτε να το πετύχετε κάλλιστα με άλλο τρόπο .Το κρύο και η παγωνιά τον Χειμώνα, ο ήλιος και η ζέστη το καλοκαίρι ,οι αρρώστιες  τύφος και   χολέρα ,η ασιτία και οι κακουχίες μπορούν  να φέρουν το ίδιο αποτέλεσμα». Αυτή είναι η άλλη δραματική εκδοχή της λευκής σφαγής , οι εκτοπίσεις για στρατιωτικούς δήθεν λόγους.

Άρχισαν πριν την είσοδο της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο στα δυτικά παράλια της Μ.Ασίας  .Οι άμαχοι, γυναίκες παιδιά, γέροντες ,άρρωστοι, ανάπηροι κ.λ.π. διατάσσονταν να εγκαταλείψουν τα χωριά και τις πόλεις τους και με τη συνοδεία χωροφυλάκων περπατούσαν σε άθλιες καιρικές συνθήκες χωρίς προορισμό ή μάλλον με προορισμό τον θάνατο. Συχνά έπρεπε πριν την εκτόπιση , να υπογράψουν ότι αποχωρούν οικειοθελώς.

Ενδεικτικά αναφέρεται πως από τα 13000 περίπου ομογενείς από την περιοχή της Τριπόλεως του δυτικού Πόντου, τον Νοέμβριο του 1916, επέζησαν μόνο οι 800. Ως αιτία του εκτοπισμού παρουσιάσθηκε  η κατοχή των Ρώσων στον ανατολικό Πόντο. Πράγματι η Ρώσοι βρίσκονταν από τον Μάιο του 1916 εκεί .Όμως η αναχώρηση διατάχθηκε 6 μήνες μετά, για να είναι αποτελεσματικότερη η εξόντωση λόγω του χειμώνα.

Η κατάσταση αυτή οδήγησε στη δημιουργία του ποντιακού αντάρτικου σωτηρίας το  1916, που στελεχώθηκε από όσους λιποτάκτησαν από τον στρατό για να σωθούν ,αλλά και από όσους δεν κατατάχθηκαν καν .Ζούσαν στα βουνά σε πολύ δύσκολες συνθήκες, ενώ κοντά τους κατέφευγαν και άμαχοι , γυναικόπαιδα κυρίως για να σωθούν από τον θάνατο ή τα βασανιστήρια που τους υπέβαλλαν για να προδώσουν τους φυγόστρατους της οικογένειας. Οι ανακρίσεις γίνονταν  με αποτρόπαιες μεθόδους όπως βάζοντας γάτες στα εσώρουχα των γυναικών για να προδώσουν τους γιους και τους συζύγους τους ή καίγοντας τα σπίτια  τους ,στα ταβάνια των οποίων συχνά κρύβονταν η φυγόστρατοι. Γέμισαν οι σπηλιές για χρόνια ολόκληρα από απελπισμένους ,αλλά ασυμβίβαστους ομογενείς.

Στο τέλος  της νεοτουρκικής περιόδου της γενοκτονίας είχαν εξοριστεί  περίπου 260 .000 Έλληνες Είχαν καταφύγει  στη Ρωσία 86.000 και εξοντώθηκαν  με τους τρόπους που αναφέραμε  170.000. Απέμειναν ζωντανοί περίπου 440.000 Πόντιοι  που τους παρέλαβε προς αφανισμό ο Κεμάλ.

Μετά από ολιγόμηνη ανακωχή ,με το τέλος του α παγκ πολέμου ,ξεκίνησε η δεύτερη φάση της γενοκτονίας .Το κεμαλικό όραμα για μια Τουρκία μόνο για Τούρκους ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν οι συμμορίες από κοινωνικά κατακάθια και εγκληματίες που αποφυλακίζονταν με υποσχέσεις αμνήστευσης ,αλλά και πλήρους ελευθερίας στη λεηλασία των χριστιανικών περιουσιών. Οι Ρώσοι είχαν αποχωρήσει από τον ανατολικό Πόντο και οι Έλληνες με την προτροπή των συμμάχων μας στον α παγκ πόλεμο έείχαν καταλάβει την περιοχή της Σμυρνης τις ιδιες μέρες που απόβιβασθηκε στην Σαμψούντα  ο Κεμάλ , μέλος κι αυτός της Τεσκιλάτι Μαχσουσά. Η διαταγή που έιχε λάβει για την   έλευσή του στον Πόντο  ήταν να προστατέψει τους πολίτες από τις συμμορίες που δρούσαν ανεξέλεγκτες. Αυτός όχι μόνο δεν τις αδρανοποίησε ,αλλά με συνεργάτη τον αιμοδιψή Τοπάλ Οσμάν τους παρότρυνε να σφάζουν και να λεηλατούν. Ο Τοπάλ Οσμάν θεωρείται ως αιτιος για τη σφαγή των 70.000 από τις 353.000 των θυμάτων του Πόντου .Την κεμαλική αυτή περίοδο  των διώξεων οι Τούρκοι δεν είχαν τη στήριξη των ηττημένων πλέον Γερμανών  ,αλλά  των δήθεν συμμάχων μας, της Ρωσίας , της Γαλλίας και της Ιταλίας φανερά και κεκαλυμμένα της Αγγλίας και της Αμερικής .Αποδείχθηκε και πάλι ότι τα γεωπολιτικά θέματα  δεν επηρεάζονται από διακρατικές φιλίεςς ,αλλά μόνο από στυγνό συμφέρον.  Ο Κεμάλ είπε στην Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας πως κάθε Τούρκος πρέπει να σκοτώσει 4-5 Έλληνες. Τα χωριά του δυτικού Πόντου κυρίως γνώρισαν απίστευτες καταστάσεις. Το σενάριο που ακολουθήθηκε ήταν το εξής: :Απέκλειαν οι συμμορίες των ατάκτων (τσέτες) ένα χωριό, συγκέντρωναν τους κατοίκους στην εκκλησία ή στην πλατεία του , ανέκριναν για τους φυγόστρατους ζητώντας από τον πρόεδρο του χωριού ή τον παπά να τους παραδώσουν ,έστελναν στη συνέχεια τους κατοίκους να φέρουν ό,τι πολύτιμο υπήρχε στα σπίτια τους, διάλεγαν από τις γυναίκες ποιες θα κακοποιήσουν και μετά τους  έκλειναν τους κατοίκους στην εκκλησία , το σχολείο ή σε κάποιο μεγάλο σπίτι τους  και τους έκαιγαν. Μετά από την κακοποίηση των γυναικών συνήθως τις σκότωναν κι αυτές. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία του Λάμπρου Μαυρίδη από την Ανατολή. Ομαδικές σφαγές γίνονταν και σε ολόκληρη τη μικρά Ασία.

Ενώ οι συμμορίες των Τσετών με την ανοχή των αρχών  εξολόθρευαν τα χωριά , στις πόλεις έγιναν ευρύτατες συλλήψεις των ανδρών. Από εφήβους έως 65 ετών  οι άνδρες με αυστηρή φρούρηση και συχνά δεμένοι δύο δυο  έπαιρναν το δρόμο της εξορίας, που όμως, ειδικά στον δυτικό Πόντο, κατέληγε σε ομαδική σφαγή  μέσα  σε εκκλησίες ,σπίτια και σχολεία ή σε  χαράδρες στα ενδότερα. Η Αμισός , Η Πάφρα και το Αλάτσαμ θυσίασαν εκατοντάδες άνδρες με αυτόν τον τρόπο. Παράλληλα το τρομερό καλοκαίρι του 1921 ιδρύθηκαν τα δικαστήρια της ανεξαρτησίας στην απομονωμένη πατρίδα του Στράβωνα, την Αμάσεια, για να δολοφονούν μακριά από τα διεθνή παρατηρητήρια .Εκεί αφανίστηκαν οι πνευματικά και οικονομικά ισχυροί της ομογένειας από παρωδίες δικών με δικάζοντες φανατικούς εντολοδόχους της Τεσκιλάτι Μαχσουσά που δεν ήταν όμως δικαστές. Εκεί κρέμασαν εκτός από τον ηρωικό δημοσιογράφο της Τραπεζούντος Νίκο Καπετανίδη και δύο  μαθητές του Κολλεγίου Μερζιφούντας, τους Ανανιάδη και Παυλίδη,  και όλους τους επιφανείς  Έλληνες. Τραπεζίτες ,μεγαλέμποροι, βιομήχανοι ,δάσκαλοι ,καθηγητές, γιατροί κ.λ.π.απαγχονίστηκαν με αστείες κατηγορίες.  Στα βουνά συνέχισαν να βρίσκονται οι αντάρτες που προστάτευαν τους αμάχους και εκφόβιζαν με αντίποινα για τις τουρκικές ωμότητες. Στις σπηλιές και στα δάση έγιναν πολλές μάχες , αλλά και πείνασαν, δίψασαν, αρρώστησαν και αυτοκτόνησαν πολλοί χριστιανοί για να μην παραδοθούν   στους Τούρκους. Εχει ο Πόντος πολλούς Κολοκοτρωναίους και πολλούς Νιηταράδες, μόνο που η πολιτέια ποτέ δεν ασχοληθηκε μαζί τους. Απέκτησαν μάλιστα με την καθοδήγηση του μητροπολίτη Ζήλων  Ευθύμιου Αγριτέλη που αγιοποιήθηκε για τη θυσία του ,  επαφή οι ανταρτες του Πόντου με Έλληνες στρατιωτικούς  στη Μ.ασία για να χτυπήσουν τον Κεμάλ από τα μετόπισθεν. Η απάντηση στην πρότασή τους υπήρξε από την Αθήνα αρνητική. Θυσίες όπως η ανατίναξη που εγινε στη μονή Αρκαδίου της Κρήτης και το Κούγκι της Ηπείρου, αυτοκτονίες όπως στο Ζάλογγο συνέβησαν πολυάριθμές στον Πόντο. Θα αναφέρω ενδεικτικά  πως

στην  Κερασούντα στην Οινόη , στην Πάφρα, στην Φάτσα, στο Σιμικλή, στη Σαμψούντα γυναίκες με τα παιδιά τους αγκαλιά έπεσαν στη θάλασσα και στα ποτάμια και σκοτώθηκαν. 26 γυναίκες στην Κουνάκα τον Απρίλιο του 1916 έπεσαν στον Πρύτανι και πνίγηκαν. Στη σπηλιά Μπογαλή της Έρπαα οι άνδρες σκότωσαν τις γυναίκες και τα παιδιά τους έσπασαν τα τουφέκια τους και γκρεμίστηκαν στα βράχια.

Οι Πόντιοι ήρθαν στην κυρίως Ελλάδα άλλοι πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών που αποφασίστηκε στο μεγάλο παζάρι του προηγούμενου αιώνα που λέγεται συνθήκη της Λοζάνης και άλλοι μετά. Πέρασαν από τα λοιμοκαθαρτήρια όπου αποδεκατίστηκαν σε μεγάλο βαθμό. Πολλούς  τους πέρασαν από το Σελιμιέ, στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης, όπου από τις 20.000 αφανίστηκαν  οι 9.000, άλλους από τη Μακρόνησο, όπου υπάρχει δημοσίευμα εφημερίδας που αναφέρει πως πέθαναν 40.000 Πόντιοι το 1921, και άλλους από τον άγιο Γιώργη, το μικρό νησάκι  δίπλα στη Σαλαμίνα. . Αντιμετώπισαν στην Ελλάδα συχνά την αδιαφορία, συχνά την εχθρότητα όπως θα ξέρετε και λιγότερο την ανθρωπιά. Ως ελαφρυντικό για τη συμπεριφορά των ντόπιων  πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός πως η ποντιακή γλώσσα του ήταν άγνωστη και θεωρούσαν ξένους τους Πόντιους.Κυρίως όμως είχαν άγνοια  πως οι νεοφερμένοι όχι μόνο είναι αδέλφια τους , όχι μόνο είναι θύματα των επιλογών των δικών τους κυβερνήσεων, αλλά κυρίως το ότι είναι νεομάρτυρες. Αρκεί να δέχονταν να τελέσουν μια άθλια τελετή άρνησης του Χριστού που τους ζητούσαν και να πουν πως ο Αλλάχ είναι μεγάλος και ο Μωάμεθ ο προφήτης του και να σώσουν ζωή και περιουσία. Αν ήξεραν οι ντόπιοι την ηρωική αυτή διαγωγή, αν το κράτος φρόντιζε να γίνουν γνωστά όλα αυτά, τότε οι πρόσφυγες θα γνώριζαν ανθ΄ρωπινη υποδοχή. Τους έκλεισαν στα γκέτο της Καλαμαριάς, της Δραπετσώνας και σε άλλα, όπου τους αποδεκάτισαν η πείνα , η φυματίωση ,ο τύφος. Οι συνθήκες άθλιες. Στη Δραπετσώνα αναλογούσε μια κοινή τουαλέτα για 1700 άτομα. Ο δήμαρχός της διαμαρτυρόμενος που δεν συνδέθηκε η Δραπετσώνα με το σύστημα ύδρευσης του Μαραθώνα ενώ ο Πειραιάς συνδέθηκε, έιπε με επιστολή του πως τα παιδιά στην Δραπετσώνα καταλαβάινουν πως μπήκε η Άνοιξη από την μυρωδιά των κοινών αποχωρητηρίων, που τότε γίνεται εντονότερη.

Η συμμετοχή των Ποντίων στους πατριωτικούς και κοινωνικούς αγώνες χρειάζεται πολύωρη ανάλυση και την παραλείπω λέγοντας μόνο πως όσα δεν κατέστρεψε η τουρκική μανία τα περιέλαβε η εγχώρια αντιπαράθεση και νέα ποτάμια αίματος διαδέχθηκαν τα παλαιά. Ακολούθησε η μετανάστευση για να επαληθευθεί η φράση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη πως όποιος έγινε πρόσφυγας μια φορά , μια ζωή πρόσφυγας παραμένει.

Πέραν της ανάλυσης αυτής που δεν είναι δυνατόν να γίνει εκτενέστερη λόγω χρόνου θα ήθελα να αναφερθώ ελάχιστα και στην προσπάθειά μου να δείξω τι πέρασε κάθε ποντιακή οικογένεια και όχι μόνο η δική μου με το βιβλίο μου . Ο τίτλος του ΟΣΟΙ ΔΕΝ ΓΕΛΑΣΑΝ ΠΟΤΕ  παρά την κάποια υπερβολή του είναι δηλωτικός  της θλίψης , της σιωπής και της απόσυρσης των Ποντίων προσφύγων πρώτης γενιάς. Των γιαγιάδων και των παππούδων μας.  Όταν αποφάσισα  να καταγράφω  το γενεαλογικό μου δένδρο βρέθηκα μπροστά σε μεγάλη έκπληξη γιατί ως πρόσφυγας τρίτης γενιάς ήξερα κάποια γεγονότα ,αλλά ουσιαστικά δεν γνώριζα όσα ανακάλυψα ρωτώντας για κανέναν από τους συγγενείς μου .Στο σχολείο έτσι κι αλλιώς δεν διδάχθηκα τίποτε. Οι Πόντιοι όπως λέω στο βιβλίο μου ήμασταν οι παρόντες που απουσιάζαμε.

Επέλεξα 11 ιστορίες συγγενών μου  .Δεν έγραψα όμως για την οικογένειά μου, αλλά με αφορμή την οικογένειά μου. Δεν είναι μυθιστορηματική η αφήγηση ,αλλά όλα είναι πραγματικά γεγονότα.  Στην έρευνα για το βιβλίο μου έφθασαν στον μακρινό εξ αγχιστείας συγγενή μου Ιερεμία Τσαρίδη που έσωσε την εικόνα της Σουμελά. Στην τελευταία από τις ιστορίες μου  περιγράφεται η έξοδος της δωδεκάχρονης τότε γιαγιάς μου που της χρωστάω ό,τι πιο ουσιαστικό με δίδαξε η ζωή. Έφυγαν τον παγερό ΄Ιανουάριο του 1918 προς τη Ρωσία γιατί το χωριουδάκι της στη Χαλδία του ανατολικού Πόντου πλημμύρισε από τσέτες που το έκαψαν και τους απειλούσαν με θάνατο .Το κρύο ήταν πολικό, άνδρες υπήρχαν ελάχιστοι και το χιόνι ήταν δύο μέτρα. Σε μια τοποθεσία έφθασαν στα όρια της παραφροσύνης και αναγκάστηκαν μάνες να εγκαταλείψουν τα βρέφη για να σώσουν τα υπόλοιπα παιδιά τους που πολλά πάγωσαν δεμένα στις πλάτες τους .

Η Τουρκία κάνει εδώ και χρόνια προπαγάνδα για να πείσει ότι η ποντιακή λυρά είναι τουρκικό δημιούργημα και όχι λαικο μουσικό όργανο των Ελλήνων. Σε ένα τουρκικό κανάλι έγινε πριν κάποια χρόνια μια πολύωρη εκπομπή για το θέμα και κλήθηκε τηλεφωνικά να πάρει μέρος ο Γιώργος Ανδρεάδης από τη Θεσσαλονίκη που έχει γράψει πληθος βιβλίων για τον Πόντο. Ζήτησε τότε να υπάρξει μετάφραση στα αγγλικά ή τα γερμανικά όσων θα πει για να γινει απόλυτα κατανοητός. Κανέις δεν βρισκόταν .Υπήρχαν μόνο κάποιο ομιλητές και ένας λυριτζής στο τηλεοπτικό στούντιο. Τελικά αυτός ο λυριτζής τους έβγαλε από το αδιέξοδο λέγοντας στα ποντιακά στον Ανδρεάδη: Γιωργο πες τα στη γλώσσα μας και γω θα τα μεταφράσω. Αυτό το περιστατικό δείχνει πως οι Πόντιοι που απέμειναν γνωρίζουν και περιμένουν Ήδη ένας από αυτου΄ς ο Γιάννης –Βασίλης Γιαιλαλι φυλακίστηκε γιατί υποστήριξε την ελληνικότητά του.

Οι Έλληνες γενικά ,αλλά και οι Πόντιοι μαζί με τους  υπόλοιπους Μικρασιάτες και Ανατολικοθρακιώτες  οφείλουμε να ασκούμε ασταμάτητα και προς κάθε κατεύθυνση πιέσεις. . Πρέπει να γίνει κατανοητό πως καλοί οι χοροί και τα τραγούδια, αλλά ο Πόντος ειδικά είναι πολύ περισσότερα από λαογραφία. Να είμαστε αυστηροί ,ελεγκτικοί και τιμωρητικοί. Να γίνουμε μοχλός πίεσης  για τους πολιτικούς  της περιφέρειάς μας  ,εκείνοι προς τις κυβερνήσεις και οι κυβερνήσεις προς όσους συνομιλούν και από τους οποίους πιέζονται επίσης. Η καταδίκη της πολιτικής  κακομοιριάς στο θέμα των διώξεών μας ,πρέπει να αρχίσει από τις τοπικές κοινωνίες. Καμιά οικονομική υποδούλωση δεν είναι χειρότερη από την υποδούλωση του νου και της ψυχής μας. Πέρα από τις οικονομικές οφειλές υπάρχουν και οι πνευματικές. Είναι αυτές που οι Πόντιοι ξοφλήσαμε με βάσανα ,θυσίες ,φτώχεια, κατατρεγμό και 353.000 φορές με τη ζωή μας.

«Στις   δύσκολες στιγμές οι μόνοι μας σύμμαχοι είναι οι πρόγονοί μας» είπε ο Ιωάννης Καποδίστριας.